Các quy định của pháp luật về giám hộ được áp dụng nhằm mục đích chăm sóc, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự (NLHVDS), người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi (người được giám hộ) và việc giám hộ phải được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về hộ tịch.
Luật Hộ tịch quy định thủ tục đăng ký giám hộ gồm: đăng ký giám hộ cử và đăng ký giám hộ đương nhiên; theo đó, tương ứng với từng trường hợp mà người yêu cầu đăng ký giám hộ hoặc (1) phải nộp các giấy tờ làm căn cứ đăng ký giám hộ đương nhiên (anh, chị ruột hoặc ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại hoặc bác, chú, cậu, cô, dì ruột là những người được quyền giám hộ đương nhiên cho người chưa thành niên) hoặc (2) nộp văn bản cử người giám hộ để đăng ký giám hộ cử (trong trường hợp người chưa thành niên, người mất NLHVDS không có người giám hộ đương nhiên nêu trên).
Tuy nhiên, ngoài các trường hợp trên thì Bộ luật dân sự năm 2015 (BLDS) cũng còn quy định các trường hợp giám hộ khác, như: trường hợp Giám hộ được Tòa án chỉ định, như: trường hợp có tranh chấp giữa những người giám hộ (tranh chấp về người giám hộ đương nhiên hoặc tranh chấp về việc cử người giám hộ của UBND cấp xã) - Điều 54; trường hợp Tòa án ra quyết định tuyên bố một người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và chỉ định người giám hộ- Điều 23; trường hợp người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ lựa chọn người giám hộ cho mình khi họ ở tình trạng cần được giám hộ (Điều 48)
Vấn đề người viết cần trao đổi ở đây là hai trường hợp này có phải thực hiện đăng ký giám hộ hay không, nhất là đối với trường hợp giám hộ đã được Tòa án chỉ định
Về vấn đề này, người viết nhận được 02 luồng ý kiến khác nhau:
Ý kiến thứ nhất cho rằng: Tất cả các trường hợp giám hộ đều phải được thực hiện đăng ký giám hộ, vì theo quy định tại khoản 3 Điều 46 BLDS thì "Việc giám hộ phải được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về hộ tịch", cụ thể là đăng ký tại UBND cấp xã đối với việc giám hộ giữa công dân trong nước và tại UBND cấp huyện đối với việc giám hộ giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài cùng cư trú tại Việt Nam.
Tuy nhiên, ý kiến này cũng không nêu được phải thực hiện đăng ký giám hộ đối với hai trường hợp trên theo thủ tục gì? Khi chúng không thuộc vào các điều kiện giám hộ đương nhiên cũng không phải trường hợp giám hộ cử.
Tuy vậy, trên thực tế để giải quyết yêu cầu trước mắt cho người dân các cơ quan đăng ký hộ tịch vẫn thực hiện đăng ký giám hộ cho hai trường hợp trên nhận thức chủ quan của công chức thực hiện (có thể đăng ký giám hộ đương nhiên nếu căn cứ đăng ký giám hộ là quyết định giải quyết tranh chấp giữa những người giám hộ đương nhiên hoặc đăng ký giám hộ cử đối với trường hợp căn cứ đăng ký giám hộ là quyết định giải quyết tranh chấp về việc cử người giám hộ hoặc là văn bản lựa chọn người giám hộ của người được giám hộ - vì chúng chắc chắn không thuộc điều kiện đăng ký giám hộ đương nhiên được BLDS liệt kê cụ thể).
Ý kiến thứ hai cho rằng:
Mặc dù không có quy định trong Luật Hộ tịch về thủ tục đăng ký giám hộ đối với hai trường hợp trên nhưng đối với trường hợp giám hộ do người được giám hộ lựa chọn khi người được giám hộ trong tình trạng có năng lực hành vi dân sự đầy đủ trước đó thì cần phải thực hiện đăng ký giám hộ tại cơ quan đăng ký hộ tịch mới có giá trị pháp lý và có thể coi trường hợp này là giám hộ đương nhiên.
Đối với trường hợp người giám hộ đã được Tòa án chỉ định thì không phải thực hiện đăng ký giám hộ tại cơ quan đăng ký hộ tịch. Bởi vì: quyết định của Tòa án trong đó có nội dung chỉ định giám hộ một khi đã có hiệu lực thì phải được các cá nhân, cơ quan có liên quan tôn trọng, tuân thủ mà không phải thực hiện thêm thủ tục đăng ký giám hộ tại cơ quan đăng ký hộ tịch. Do vậy, trường hợp này thì quan đăng ký hộ tịch chỉ thực hiện thủ tục ghi vào sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo Điều 30, Điều 31 của Luật Hộ tịch.
Nhưng vướng mắc là tại khoản 2 Điều 3 của Luật Hộ tịch liệt kê các việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền để được ghi vào sổ hộ tịch chỉ có việc "công nhận giám hộ" mà không có việc "chỉ định giám hộ" trong khi đó, BLDS năm 2015 không sử dụng thuật ngữ "công nhận giám hộ" tại mục quy định về chế định Giám hộ.
Quan điểm của tác giả nghiêng về luồng ý kiến thứ 2, theo đó có các đề xuất:
Thứ nhất: Cần quy định ngoại trừ việc phải đăng ký giám hộ đối với trường hợp giám hộ đã được Tòa án chỉ định, thay vào đó nên quy định việc ghi chú thay đổi hộ tịch của cá nhân đối với trường hợp này và sửa đổi thuật ngữ "công nhận giám hộ" quy định tại điểm e, khoản 2 Điều 3 của Luật Hộ tịch thành "Chỉ định giám hộ" cho phù hợp với quy định của BLDS năm 2015.
Thứ hai: Bổ sung thêm điều kiện giám hộ đương nhiên đối với trường hợp người giám hộ đã được người được giám hộ lựa chọn khi người được giám hộ trong tình trạng có năng lực hành vi dân sự đầy đủ.
Ngoài ra, một vướng mắc nữa đối với các cơ quan đăng ký hộ tịch khi thực hiện chế định Giám hộ là đăng ký "Giám sát việc giám hộ".
Giám sát việc giám hộ được quy định tại Điều 51 BLDS năm 2015, tuy nhiên pháp luật hộ tịch chưa quy định cụ thể việc thực hiện thủ tục này, do vậy các cơ quan đăng ký hộ tịch cũng lúng túng khi tiếp nhận yêu cầu đăng ký giám sát việc giám hộ. Trong thực tế, để tháo gỡ vướng mắc này, Cục Hộ tịch, quốc tịch, chứng thực cũng có văn bản hướng dẫn riêng cho một số địa phương vận dụng quy định đăng ký giám hộ của Luật Hộ tịch để thực hiện thủ tục đăng ký giám sát giám hộ khi nhận được yêu cầu của đương sự
Rất mong nhận được ý kiến chia sẻ của các bạn đọc./.

Trần Kim